Jonathan Liedl trên National Catholic Register, ngày 11 tháng 4, 2024, nhận định rằng: Tuyên bố mới về phẩm giá con người đã được đón nhận nồng nhiệt, nhưng tác động của nó đối với các chủ đề như Thượng Hội đồng về Tính đồng nghị và phản ứng mục vụ của Giáo hội đối với lý thuyết phái tính vẫn còn phải xem xét.



Theo ông, căn cứ vào hầu hết các giải trình, Dignitas Infinita, tuyên bố mới của Vatican về phẩm giá con người, đã được Giáo hội đón nhận phần lớn mà không gặp trở ngại nào. Trên thực tế, nó có thể là một trong những tài liệu cấp cao ít gây tranh cãi nhất mà chúng ta từng thấy từ triều giáo hoàng của Đức Phanxicô trong những năm gần đây.

Điều này đặc biệt đúng khi so sánh với tuyên bố cuối cùng của Đức Hồng Y Victor Manuel Fernández và Bộ Giáo lý Đức tin, Fiducia Supplicans. Hơn ba tháng sau khi tài liệu đó được công bố vào ngày 19 tháng 12, việc chấp thuận việc ban phép lành ngoài phụng vụ cho các cặp đồng tính vẫn đang gây ra nhiều tranh cãi.

Ngược lại, Dignitas Infinita phần lớn được ca ngợi là sự trình bày lại mới mẻ giáo huấn của Giáo hội về phẩm giá con người (mặc dù nó có những lời gièm pha ở cả phía cấp tiến bộ lẫn phía bảo thủ trong Giáo hội). Đặc biệt, các học giả và các nhà lãnh đạo Công Giáo đã hoan nghênh việc tài liệu này áp dụng giáo huấn của Giáo hội về phẩm giá con người vào các vấn đề nhức nhối đương thời như mang thai hộ, lý thuyết phái tính và chiến tranh.

Nhưng điều đó không có nghĩa là tài liệu này không đưa ra những câu hỏi vẫn cần câu trả lời - bao gồm cả các chủ đề đa dạng như tài liệu này tác động như thế nào đến giáo huấn của Giáo hội về hình phạt tử hình, đến việc việc tái khẳng định nhân học truyền thống của Giáo hội có thể hạn chế tác động của Thượng Hội đồng về tính đồng nghị.

1. Tại sao tài liệu lại mất tới 5 năm?

Dignitas Infinita đã cần nhiều thời gian mới xuất hiện. Theo lời giới thiệu bản văn của Đức Hồng Y Fernández, văn phòng giáo lý của Vatican và các cố vấn của nó đã làm việc về tuyên bố này trong hơn 5 năm.

Thực thế, mốc thời gian mà tổng trưởng Bộ Giáo lý Đức tin đưa ra phù hợp với một báo cáo cho rằng Vatican đang nghiên cứu một tài liệu tập trung vào lý thuyết phái tính từ năm 2018. Được biết, việc sắp xuất bản tài liệu đó đã được sử dụng để biện minh cho việc Vatican ngăn chặn nỗ lực riêng của Hội đồng Giám mục Công Giáo Hoa Kỳ nhằm giải quyết một cách toàn diện thừa tác vụ cho những người xác định LGBTQ, với lý do Vatican muốn là người đầu tiên.

Nhưng bất chấp những gợi ý cho rằng tài liệu về lý thuyết phái tính của Vatican sắp ra mắt, bao gồm cả báo cáo năm 2019 của CNA, nó chưa bao giờ được công bố - cho đến tuần này.

Ngoại trừ việc có vẻ rõ ràng là Dignitas Infinita khác biệt đáng kể về phạm vi và trọng tâm so với tài liệu ở các lần lặp lại trước đó.

Thứ nhất, có những đoạn được cho là đã được đưa vào tài liệu Vatican năm 2018 nhưng không có trong phiên bản cuối cùng, bao gồm những đoạn xem xét sâu sắc hơn bản chất của bản sắc phái tính và cung cấp các hướng dẫn mục vụ về thừa tác vụ bí tích cho những người chuyển giới. Bản chất mục vụ và toàn diện hơn của những đoạn này cho thấy lý thuyết giới tính là trọng tâm quan trọng hơn nhiều trong những lần lặp lại trước đó của những gì đã trở thành Dignitas Infinita, nhiều hơn cả sáu đoạn dành cho chủ đề trong phiên bản cuối cùng muốn ngụ ý.

Tất nhiên, chúng ta biết rằng khi Đức Hồng Y Fernández trình bản thảo cuối cùng của văn bản lên Đức Giáo Hoàng Phanxicô vào tháng 11 năm 2023, Đức Giáo Hoàng đã yêu cầu ngài viết lại nó để giải quyết toàn bộ các vấn đề vi phạm phẩm giá con người, chẳng hạn như chiến tranh và nghèo đói.

Nhưng tại sao Đức Giáo Hoàng lại đưa ra quyết định sau 5 năm diễn ra tiến trình nhằm thay đổi đáng kể phạm vi của tài liệu – đặc biệt là sau khi ban đầu nó được coi là một phản ứng chủ yếu đối với lý thuyết giới tính và tình dục, và Hội đồng Giám mục Công Giáo Hoa Kỳ đã bị ngăn cản tiến tới vì những lý do đó? Cách xử lý lý thuyết phái tính của Dignitas Infinita đã được nhiều người hoan nghênh như một đóng góp đáng hoan nghênh cho chủ đề này, nhưng có vẻ lạ là phản ứng tập thể của các giám mục Hoa Kỳ đã bị trì hoãn trong hơn 5 năm - một giai đoạn mà lý thuyết giới tính chắc chắn đã phát triển sâu xa hơn trong Văn hóa và xã hội Mỹ - chỉ vì sáu đoạn trong bản văn (cuối cùng).

Một số người thậm chí còn suy đoán rằng Dignitas Infinita lạc quan hơn đã được xuất bản như một phương tiện để đánh lạc hướng khỏi hậu quả liên quan đến Fiducia Supplicans - mặc dù điều đó dường như không phải là sự cân nhắc chính, vì Đức Hồng Y Fernández đã trình bản thảo cuối cùng của tài liệu cho Đức Giáo Hoàng Phanxicô trọn một tháng trước khi tuyên bố về phước lành cho người đồng tính được công bố.

Dù lý do cho sự chậm trễ là gì, các nhà lãnh đạo Giáo hội đều rất biết ơn khi có được sự hướng dẫn của Vatican về lý thuyết phái tính, ngay cả khi nó kém toàn diện hơn những gì họ mong đợi.

2. Còn Thượng Hội đồng và các Nhóm nghiên cứu thì sao?

Dignitas Infinita là tài liệu cao cấp thứ hai của Vatican được xuất bản giữa phiên họp thứ nhất và thứ hai của Thượng Hội đồng về Tính đồng nghị, trực tiếp đề cập đến một chủ đề được nêu ra tại Thượng hội đồng. Tài liệu đầu tiên là Fiducia Supplicans, bị chỉ trích gay gắt vì thúc đẩy phương thức mục vụ đối với những người Công Giáo bị thu hút bởi người đồng giới, một phương thức nhất quyết đã không được thông qua tại phiên họp tháng 10 năm 2023, làm dấy lên mối lo ngại cho rằng Thượng hội đồng thực sự là một chương trình biểu diễn không được ưa thích nhưng cần phải làm.

Dignitas Infinita rõ ràng được khai triển mang tính cộng tác nhiều hơn Fiducia Supplicans - xét cho cùng, phải mất hơn 5 năm để công bố và trải qua nhiều vòng xem xét khác nhau của các thành viên và cố vấn Bộ Giáo lý Đức tin. Nhưng giống như Fiducia Supplicans, tuyên bố mới đưa ra một sự can thiệp đáng chú ý vào một chủ đề dường như đã được đặt ra để xem xét sâu hơn trong tiến trình thượng hội đồng: lý thuyết phái tính.

Thực thế, Vatican gần đây đã công bố thành lập một nhóm nghiên cứu chuyên biệt của Thượng Hội đồng để “diễn giải lại” các phạm trù truyền thống của nhân học Công Giáo, nhằm bảo đảm việc kinh nghiệm mục vụ lên khuôn tín lý. Nhóm, bao gồm các nhà thần học và quan chức giáo triều chọn lọc, sẽ tiếp tục công việc của mình sau phiên họp cuối cùng của Thượng Hội đồng vào tháng 10, dẫn đến suy đoán rằng nó có thể là phương tiện để thay đổi nền tảng giáo huấn của Giáo hội về các vấn đề như bản sắc, hiện thân và sự thu hút giới tính.

Nhưng Dignitas Infinita mạnh mẽ tái khẳng định nhân học truyền thống của Giáo hội, nhấn mạnh rằng thân xác thể lý của một người, bao gồm sự kiện nó có giới tính, là “một hồng ân của Thiên Chúa”, vốn “phải được chấp nhận với lòng biết ơn và được đặt để phục vụ điều thiện” tương phản sự chấp nhận biết ơn này với ước muốn “tự quyết định cá nhân dẫn đến sự nhượng bộ trước cám dỗ lâu đời muốn biến mình thành Thiên Chúa”.

Việc tái khẳng định tín lý mạnh mẽ này dường như cắt giảm hoặc hạn chế những gì mà nhóm nghiên cứu của Thượng Hội đồng tập trung vào việc đánh giá lại các phạm trù nhân học của Giáo hội có thể tiếp cận được. Và, nếu vậy, nó có thể sẽ gây ra những lời chỉ trích từ một số người Công Giáo cấp tiến rằng Thượng hội đồng, tuy là một công việc to lớn, nhưng lại giống như một con hổ giấy. Mặt khác, việc nhóm nghiên cứu tập trung vào thực hành mục vụ như một ảnh hưởng đối với tín lý cho thấy rằng những người tìm kiếm những thay đổi lớn vẫn có thể có cơ hội.

3. Lời dạy của Giáo hội về hình phạt tử hình có thay đổi không - Một lần nữa?

Triều giáo hoàng của Đức Phanxicô đã được đánh dấu bằng một số thay đổi đáng kể trong ngôn ngữ được sử dụng để mô tả giáo huấn của Giáo hội về hình phạt tử hình, nhưng Dignitas Infinita lại chứa đựng một thay đổi khác.

Tuyên bố khẳng định rằng hình phạt tử hình “vi phạm phẩm giá bất khả xâm phạm của mỗi người, bất kể hoàn cảnh nào”.

Điều này dường như dựa trên những thay đổi năm 2018 đối với Sách Giáo lý, trong đó mô tả hình phạt tử hình là “không thể chấp nhận được” vì nó làm suy yếu “quyền bất khả xâm phạm và phẩm giá của con người”. Sự thay đổi này là hợp lý, một phần vì “người ta ngày càng nhận thức được rằng phẩm giá con người không bị mất đi ngay cả sau khi phạm những tội ác rất nghiêm trọng”.

Trước đó, Sách Giáo lý được Thánh Gioan Phaolô II phê chuẩn đã dạy rằng hình phạt tử hình có thể là một phương tiện hợp pháp để trừng phạt tội phạm “trong những trường hợp cực kỳ nghiêm trọng”, mặc dù nó nhấn mạnh rằng “nếu có sẵn các phương tiện không đổ máu” để bảo vệ xã hội, “ Cơ quan công quyền nên giới hạn những phương tiện như vậy, vì chúng phù hợp hơn với những điều kiện cụ thể của công ích và phù hợp hơn với phẩm giá con người”.

Tất nhiên, những gì chứa đựng trong Dignitas Infinita không phải là điều mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô chưa từng nói trước đây. Trong một cuộc gặp vào tháng 8 năm 2023 với các tu sĩ Dòng Tên Bồ Đào Nha, ngài nói rằng án tử hình là “một tội lỗi”. “Bạn không thể sử dụng nó, nhưng trước đây thì không như vậy.”

Nhưng giờ đây, quan điểm đó đã được đưa vào tuyên bố của Bộ Giáo lý Đức tin (tuyên bố này không mô tả hình phạt tử hình hoặc bất cứ hành vi vi phạm nhân phẩm nào là tội ác về bản chất). Một số người, như Đức Hồng Y Wilton Gregory của Washington, coi đây đơn giản là bước tiếp theo trong việc Giáo hội củng cố vững chắc việc phản đối án tử hình. Nhưng những người khác lo ngại rằng khi khẳng định rằng hình phạt tử hình là vi phạm nhân phẩm mọi lúc mọi nơi, giáo huấn của Đức Phanxicô thể hiện sự phá vỡ truyền thống của Giáo hội, cho thấy rằng Giáo hội trước đây đã dạy sai hoặc chính Đức Giáo Hoàng đã sai.

Đó là một cuộc tranh cãi chắc chắn chưa được giải quyết trước Dignitas Infinita, nhưng bây giờ có khả năng sẽ bùng phát trở lại sau tuyên bố này - ít nhất là trong ngắn hạn.

4. Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo về Lý thuyết phái tính?

Như đã lưu ý, Hội đồng Giám mục Công Giáo Hoa Kỳ đã chờ đợi một thời gian dài để Vatican công bố tài liệu riêng của mình đề cập trực tiếp đến lý thuyết phái tính. Giờ đây, liệu các giám mục Hoa Kỳ có tận dụng cơ hội để giải quyết vấn đề một cách toàn diện hơn không?

Có lẽ. Người phát ngôn của Hội đồng Giám mục Công Giáo Hoa Kỳ Chieko Noguchi đã nói với giới truyền thông rằng các giám mục “rất biết ơn” khi nhận được tuyên bố này và “sẽ nghiên cứu và suy gẫm về nó”. Và như Cha Raymond de Souza đã lưu ý, tài liệu mới có thể sẽ “mở ra những con đường mới để thảo luận, biện giải và truyền giáo” – và có lẽ cả việc chăm sóc mục vụ.

Tất nhiên, các giám mục Hoa Kỳ đã không ngồi yên trước lý thuyết phái tính trong khi Vatican chuẩn bị cho Dignitas Infinita. Vào tháng 3 năm 2023, Hội đồng Giám mục Công Giáo Hoa Kỳ đã ban hành một thông tư mang tính giáo lý nhấn mạnh rằng các bệnh viện Công Giáo không thể cung cấp các biện pháp can thiệp nhằm “chuyển đổi các đặc điểm giới tính của cơ thể con người thành đặc điểm giới tính của người khác giới” và tiếp theo đó vào tháng 6 năm 2023 bằng cách phê duyệt việc xây dựng các hướng dẫn cho các cơ sở chăm sóc sức khỏe về các vấn đề chuyển giới. Một số giám mục Hoa Kỳ cũng đã cung cấp hướng dẫn giáo lý và mục vụ trong các giáo phận của họ, chẳng hạn như Tổng giáo phận Milwaukee, Tổng giáo phận thành phố Oklahoma và Giáo phận Arlington.

Nhưng bây giờ có lẽ họ đã được sự đồng ý của Vatican, Hội đồng Giám mục Công Giáo Hoa Kỳ có thể đưa ra một cách tiếp cận thống nhất về lý thuyết phái tính, không chỉ cung cấp một sự tham gia giáo lý toàn diện hơn về hiện tượng này, mà còn cung cấp cho người Công Giáo Hoa Kỳ hướng dẫn thực tế về một số vấn đề mục vụ hóc búa.

Hơn nữa, như nhà thần học Abigail Favale của Notre Dame đã nói với tờ National Catholic Register, cách xử lý lý thuyết phái tính của Dignitas Infinita, chẳng hạn như dòng quả quyết mạnh như “quả bom” của nó rằng “tất cả những nỗ lực nhằm che đậy việc đề cập đến sự khác biệt giới tính không thể loại bỏ giữa nam và nữ cần phải bị bác bỏ,” cung cấp một “lan can” giáo lý rõ ràng có thể giúp thiết lập các giới hạn cho sự tham gia mục vụ, không chỉ liên quan đến các can thiệp y tế, mà còn cả việc sử dụng một cách thích hợp ngôn ngữ, trang phục và các cơ sở dành cho một giới tính mà thôi.

Vì vậy, trong khi tài liệu được cho là đã trì hoãn một phản ứng toàn diện hơn đối với lý thuyết phái tính, điều mà nhiều nhà lãnh đạo Công Giáo đã mong muốn trong nhiều năm, thì việc công bố nó có thể sẽ tạo ra sự tập trung mạnh mẽ hơn vào vấn đề này.